«8D07361 - Құрылыс материалдарының, бұйымдарының және құрастырылымдарының өндірісі» білім беру бағдарламасы бойынша философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін Коспармакова Самал Ахметалыевна диссертациясын қорғауы
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінде философия докторы (PhD) дәрежесін алу үшін Коспармакова Самал Ахметалыевна «8D07361 – Құрылыс материалдарының, бұйымдарының және құрастырылымдарының өндірісі» білім беру бағдарламасы бойынша «Асфальтбетонды жабынның жоғары өнімділігі үшін асфальт байланыстырғышын модификациялау» тақырыбында диссертациясы қорғалады.
Диссертация Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «Өнеркәсіптік және азаматтық құрылыс технологиясы» кафедрасында орындалды.
Қорғау тілі - қазақ тілінде
Ресми рецензенттер:
Айткалиева Гульзат Сляшевна – Қ.И.Сәтпаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университетінің, Химия және биохимия инженерлігі кафедрасының, PhD докторы, қауымдастырылған профессоры (Алматы қ., Қазақстан).
Ельшибаев Айдос Оралгажиевич – ЖШС «GO INVEST» Ғылыми-өндірістік ұйымының директоры, PhD доктор.
Диссертациялық кеңестің уақытша мүшелері:
Тельтаев Бағдат Бурханбайұлы – техника ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының корреспондент-мүшесі, «Академик У.А.Жолдасбеков атындағы Механика және инженерия институтының» бас ғылыми қызметкері (Алматы қ., Қазақстан).
Чан-Сон Шон – PhD, Құрылыс және қоршаған ортаны қорғау кафедрасының қауымдастырылған профессоры, Назарбаев университеті, (Астана қ., Қазақстан).
Мурат Караджасу – PhD, Ескишехир Османгази университетінің, Сәулет-құрылыс факультетінің, Құрылыс кафедрасының профессоры (Ескишехир қ., Түркия).
Ғылыми кеңесшілер:
Калиева Жанар Ералиновна – Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ, «Өнеркәсіптік және азаматтық құрылыс технологиясы» кафедрасының техника ғылымдарының кандидаты, доцент м.а. (Астана қ., Қазақстан).
Мурат Гюлер – Таяу шығыс техникалық университетінің, Азаматтық инженерлік факультетінің, Көлік жүйесі департаментінің меңгерушісі, профессор (Анкара қ., Түркия).
Қорғау 2024 жылғы 6 маусым, сағат 15:00 Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің «8D07361 – Құрылыс материалдарының, бұйымдарының және құрастырылымдарының өндірісі» білім беру бағдарламасы бойынша «8D073 – Сәулет және құрылыс» кадрларды даярлау бағыты бойынша диссертациялық кеңесте өтеді. Диссертациялық кеңес мәжілісі аралас (оффлайн және онлайн) форматта Microsoft Teams платформасында өткізіледі деп жоспарлануда.
Сілтемесі: http://surl.li/tkwdq
Мекен-жайы: Астана қ., Қ. Сатпаев көшесі, 2, Оқу-әкімшілік корпусы, №302 аудиториясы.
Аңдатпа (қаз.): Коспармакова Самалдың «8D07361 – Құрылыс материалдарын, бұйымдарын және конструкцияларын өндіру» білім беру бағдарламасына сәйкес, философия докторы (PhD) дәрежесін алуға ұсынылған «Асфальтбетонды жабынның жоғары өнімділігі үшін асфальт байланыстырғышын модификациялау» диссертациялық жұмысының АНДАТПАСЫ Диссертациялық зерттеудің мақсаты: Қазақстанда қолданысқа еніп жатқан полимерлерді пайдалана отырып, асфальт байланыстырғышты модификациялау және жол жабындарының қызмет ету мерзімін арттыруды қамтамасыз ететін нақты технологиялық шешімдер мен ұсынымдарды әзірлеу, жаңа технологияны енгізу арқылы асфальтбетон жабындарын салу мен жөндеудің тиімділігін теориялық және эксперименттік зерттеу болып табылады. Осылайша, жоғарыда аталған бағыттарды дамыту үшін бұл жұмыс жақында біздің елімізге ұсынылып жатқан полимерлерді қолдану бойынша орындалады және асфальтбетонды пайдаланудың климаттық факторларын ескере отырып, асфальтбетон қоспаларын жобалау бойынша әлемдегі ең заманауи технология ретінде танылған жаңа Superpave технологиясы зерттеледі. Зерттеу міндеттері: Әлемдегі жол құрылысы саласындағы қолданыстағы технологияларды және олардың өзара ерекшеліктерін анықтау және біздің еліміздегі технологиялармен салыстыру. Қазақстанның климаттық жағдайларын зерттеу және климаттық факторлардың жол төсеміне әсерін есепке алу Полимерлерді асфальт тұтқырымен араластыру технологиясын зерттеу және полимердің асфальт тұтқырына әсерін зерттеу. Полимер модификациясын қолдана отырып, асфальт байланыстырғыштың құрамы, құрылымы және физикалық-механикалық қасиеттері арасындағы байланысты эксперименттік зерттеу жүргізу Жаңа Суперпейв технологиясы бойынша асфальт тұтқыр затты эксперименттік зерттеу жүргізу Суперпейв технологиясы бойынша асфальтбетон құрамын жобалауды зерттеу және жергілікті асфальтбетон құрамын жобалау әдісімен салыстырмалы талдау жүргізу. Зерттеу нысаны – Қазақстанда пайдаланылатын автомобиль жолдарының асфальтбетон жабыны құрамы. Зерттеу әдістері: Әдебиетке мұқият талдау жасалды. Негізгі материал ретінде зерттеу үшін мынадай материалдар пайдаланылды: Қазақстандағы 2 түрлі зауыттан жол жабынына арналған битумы, БНД 70/100 ("Шымкент битумы") Шымкенттен және Павлодардан БНД 100/130 ("ПНХЗ"), ал модификатор ретінде ұнтақталған бірінші полимер, индексі ретінде SBS l 30-01AC болып табылатын СИБУР компаниясының, Ресейде өндірілетін, балқу температурасы 122 °C, күл мөлшерлерінен, салмақта % - кальций стеараты ≤0,3, кремний диоксиді≤1,2; созылу беріктігінің шегі ≥14,7 Мпа; тұтқырлық 25ºC 5,23% толуол ерітіндісі 14±5° C асфальтты араластыру температурасы 155-175 ° C және компания ұсынған дозасы асфальтбетон қоспасынан 0,4-0,6% тұрады; екінші полимер ретінде Titan 7686 түйіршіктердің диаметрі (0,1...1,0) 1033 мм; стиролдың мөлшері - 31 мас.%; тығыздығы-0,94 г/см3; иілу серпімділік модулі-2,9 МПа; үзілу кезіндегі салыстырмалы ұзарту – 880% және Honeywell Belgium NV-де өндірілген болып табылатын, ал үшінші полимер ретінде стирол-бутадиенді-жоғары концентрацияланған су дисперсиясы (латекс) Butonal NS маркалы сұйық қоспа, ол АҚШ-тағы BASF asphalt компаниясының өнімі, бөлшектердің құрамы-63...65 %; рН-5,0...6,5 %; тұтқырлық-250...2000 МПа*с құрайтын материал. БНД 100/130 маркалы битум жан-жақты, барлық жол жабыны төселетін аймақтарда және климаты төмен аймақтарда қолдануға рұқсат етілген, ал БНД 70/100 маркалы битум жылдың ең суық кезеңінің орташа айлық температурасы -20°C-тан аспайтын барлық жол жабыны төселетін аймақтары мен климаттық аймақтарға ұсынылады. Оның қалдық фракцияларының шығымы жоғары, құрамында парафины аз, Қаражанбас кен орнынан күкіртті битуминозды мұнай болып табылады. Аталған жол құрылысы материалдардың қасиеттерін қолданыстағы техникалық шарттарды, әдістерді қолдану арқылы бастапқы мәндері келесідей реттілікпен анықталды: Ену сынағы қоспасыз және полимермен түрлендірілген битум (PMB) сияқты битумдық материалдардың серпімділік қасиеттерін бағалау үшін қолданылатын кең таралған зертханалық әдіс. Ол берілген температура жағдайында битумның реологиялық қасиеттерін, атап айтқанда оның қаттылығын немесе жұмсақтығын анықтауға мүмкіндік береді. Ену сынағы СТРК 1226-2003 құжатына сәйкес белгіленген шарттарда битум үлгісіне стандартты инені енгізуді қамтиды. Тәжірибе жиі әр түрлі температурада, соның ішінде 25°С және 0°С температурада жүргізіледі. Үлгі белгіленген сынақ температурасына дейін қызады. Үлгінің бетінде иненің тік орналасуы қамтамасыз етеді. Белгілі бір уақыт ішінде (5 с) инеге берілген салмақ қолданылады. Иненің битумға ену тереңдігі миллиметрдің оннан бір бөлігі немесе дюймнің жүзден бір бөлігінің қадамдарымен өлшенеді. Жұмсарту нүктесінің сынағы битумды материалдардың температуралық сипаттамаларын, әсіресе жоғары температурада битумның консистенциясын анықтайды. Дәл және сәйкес нәтижелерді алу үшін AASHTO T 53 немесе СТРК 1227-2003 сияқты белгіленген стандарттарды сақтау керек және кез келген басқа сынақтар сияқты жабдықты дұрыс калибрлеу керек. Сақина-шар құрылғысы көбінесе концентрлі орналасқан екі металл сақинадан және болат шардан тұрады. Үлгі сақина корпусында, ал шар оның үстінде орналасқан. Үлгі металл сақинаның ішінде, ал оның үстінде болат шар орналасып, минутына 5°C стандартты жылдамдықпен бақыланатын қыздыруға ұшырайды. Жұмсарту нүктесіне битумды зат шар үлгі арқылы өтіп, сақинаның негізіне тиетіндей дәрежеде жұмсарған кезде жеткенде нәтижесі визуалды түрде қабылданады. Иілгіштікке арналған сынақ қондырғысы көбінесе су моншасынан, жез немесе металл қалыптардың жиынтығынан және асфальт материалының брикетіне сыну нүктесіне жеткенше кернеу түсіруге арналған механизмнен тұрады. Битумды пластикалық сынаудың жалпы қабылданған стандарттары СТРК 1374-2005 және AASHTO T 51 болып табылады. Полимерлі түрлендірілген битумның (PMB) репрезентативті үлгісі пішінге салынып, тығыздалған брикет алу үшін қалыптау процесіне ұшырайды. Брикет берілген көлденең қима ауданымен қалыптасады. Салқындатылған брикетті орналастыру үшін тігінен бағытталған пластификатор қолданылады. Брикет жиі минутына 50 мм жылдамдықпен тұрақты созылу күшіне ұшырайды. Битумды зат үзілу нүктесіне жеткенше үздіксіз ұзындықты өлшеуден өтеді. Иілгіштікті өлшеу битум үзілмес бұрын оның ұзаруын сандық бағалау арқылы жасалады, көбінесе миллиметрмен көрсетіледі. Fraass сыну нүктесі сынағы белгіленген жағдайларда битумның (асфальттың) жұқа қабаты сынғыш болып, көрінетін крекингке ұшырайтын ең төменгі температураны анықтау үшін қолданылады. Бұл сынақ СТРК 1229-2003 құжатына сәйкес битумның төмен температуралық сипаттамалары және оның суық климатта сынуға бейімділігі туралы құнды ақпарат береді. Металл немесе шыны бетке битумның жұқа қабатын дайындаңыз. Пленка біркелкі болуы керек және ұзындығы шамамен 30 мм және ені 12 мм болуы керек. Салқындату жүйесін битум үлгісінің температурасын біртіндеп төмендетіп, битум үлгісінің бастапқы температурасын және соңғы сыну нүктесін жазып алыңыз. Сондай-ақ, (AASHTO MP1) "Пайдалану көрсеткіштері бойынша жіктелген битумды байланыстырғышқа арналған техникалық шарттар" стандарттарына сәйкес жаңа технология Superpave бойынша битумды байланыстырғыштарды сынаудың тұжырымдамалары мен әдістері ұсынылады. Алайда, тұтқырды зерттемес бұрын таңдалынатын аймақтың жол жабыны температурасын соңғы 20 жылдық климаттық ақпараттар негізінде анықтаудан басталады. Жоғарғы қабаттар үшін Superpave бағдарламасы төсемнің бетінен 20 мм тереңдікте жабынның жоғары есептік температурасын және жабынның бетіндегі есептік төмен температураны анықтайды. Жол жабыны температурасын анықтауда жылу ағыны мен энергияның таза тепе-теңдік модельдерінде жүргізілген нақты жағдайлардың теориялық талдауына сүйене отырып және күн сіңірудің (0.90), ауа арқылы радиацияның (0.81), атмосфералық радиацияның (0.70) және желдің жылдамдығының (4.5 м/с) типтік мәндерін қабылдай отырып, жабынның жоғары есептік температурасы үшін төмендегі теңдеу жасалды, (3.1) формула [1]: T_20mm=(T_air-0.00618〖Lat〗^2+0.2289Lat+42.2)(0.9545)-17.78 (3.1) мұндағы, T_20mm= 20 мм тереңдіктегі жабынның жоғары температурасы; T_air= орташа 7 күндік ауа температурасы, ºC; Lat= орналасқан объекттің географиялық ені, градуспен. Жол жабыны бетіндегі есептік төмен температураны анықтау теңдеуі, ауаның төмен температурасының мәні арқылы есептеледі, (3.2) формула: T_surf=0,859T_air+1.7 (3.2) мұндағы, Та1г – біркүндік ауа температурасы, ºС. Битумды тұтқырлар жаңа технология бойынша тотыққан күйде және тотығусыз түрде зерттеуге ұшырайды. Тотығудың бірінші болып RTFOT әдісі және ол екі мақсатқа қызмет етеді. Оның бірі, тотыққан битумды тұтқырдың кейінгі қолданыстағы физикалық қасиеттерін анықтау үшін. Екіншісі, тәжірибе үрдісі кезінде битумнан ұшып кететін құрамындағы заттардың санын салмағы арқылы анықтау болып табылады. Салмағы арқылы ұшып кететін байланыстардың жоғалуы араластыру және құрылыс кезіндегі битумның тотығуының көрсеткіші болып табылады. тұтқыр 150ºС-дан аспайтындай дәрежеде сұйық күйге келтірілу керек, кейін RTFOT колбаларына 35 граммнан 8 колбаға толтырылып, платформаға орналастырылғаннан кейін минутына 15 айналым жасайды. Ауаның берілуі 4000 мл/мин деңгейінде реттеледі және үлгілер осы қалыпта 85 минут болады.. Екі колба жоғалтқан салмақты анықтауға қажет, ал қалған 6-уы кейінгі тәжірибелерге қолдануға қажет болады. Екіншісі PAV (AASHTO PP1) жоғарғы қысымда тотықтыру, яғни тұтқырдың пайдаланылуы кезіндегі тотығуға ұшырауы. Тұтқырды ұзақ уақытқа тотықтыру үшін PAV әдісі бойынша жоғары температура мен жоғарғы қысымда 20 сағатқа модельденген және бұл битумды RTFOT әдісі арқылы араластырып, құрылыста қолданыстан өткендегі үрдістерді кешкеннен кейінгі қасиеттерін анықтау үшін. Үлгілерді кем дегенде әрқайсысының салмағы 50 г болатын 10 үлгі науасына орналастырып, қысым ыдысын 2070 кПа және 90ºС, 100ºС немесе 110ºС сынақ температурасында тәжірибеден өткізіледі. Динамикалық ығысудың (DSR) жұмыс істеу принципі келесідей: битум екі параллель пластина арасында «орналастырылады», олардың бірі бекітіліп, екіншісі дірілдеу арқылы қозғалады, пластинаның ортаңғы сызығы бар сол арқылы қозғалыс бағытын бір нүктеден екінші нүктеге қарай қозғалысын бақылауға болады. Барлық Superpave тұтқырдың динамикалық ығысу (DSR) сынақтары шамамен 1,59 Гц (секундына циклдер) 10 рад/сек жылдамдықпен орындалады. Динамикалық ығысу реометрлері битумды байланыстырғыштардың күрделі ығысу модулін (G*) және фазалық бұрышын (δ) өлшеу арқылы тұтқырлық пен серпімділік қасиеттерін анықтау үшін қолданылады. Тұрақты деформация таза өзгертілмеген байланыстырғыш үшін 1,00 кПа және RTFOT арқылы тотықтырылғаннан кейін 2,20 кПа жоғары сынақ температураларында G^*/sinδ шектеуімен бақыланады. Жабынның көп өзгерістерге ұшырағаннан кейінгі жарылуы үшін сынақ температурасы 5000 кПа және төмен қысыммен тотыққан материалды G^*sinδ шектеуі арқылы бақылайды. Айналмалы вискозиметр сынақ температурасында тұтқырлықты автоматты түрде есептейді. Тұрақты температурада битумды байланыстырғыштың үлгісіне батырылған кезде цилиндрлік шпиндельдің тұрақты айналу жылдамдығын сақтау үшін қажетті айналу моментін (сынақ мақсаттары үшін қозғалтқыш 20 айн/мин) өлшеу арқылы тұтқырлықты анықтау. Қолданылатын битум мөлшері әдетте 8-11 г құрайды және шпиндель өлшеміне байланысты өзгереді. Кейбір айналмалы вискозиметрлердің сандық көрсеткіші центипаузаларды (cP) пайдаланады, ал «Суперпэйв» спецификациясы 1000 cP=1 Па*с-тен түрлендіргенде паскаль секундтарын, Па*с пайдаланады және осы техникалық құжат талабы бойынша ең көбі 3 Па*с құрау керек. Арқалықтың иілу реометрі (BBR) атауы сыналатын үлгінің геометриясынан және сынақтың жүктеу әдісінен алынған. BBR сынағы тұрақты температурада тұрақты жүктеме кезінде байланыстырғыштың қаншалықты босаңсып немесе сырғып кететінін өлшейді. Битум балкасына тұрақты жүктемені қолдану және оның ортасындағы ауытқуды өлшеу арқылы 4 минуттық сынақ процедурасы кезінде серпілу қаттылығын (S) және серпілу мөлшерін (m) есептеуге болады. Сусымалы бекітілген жүктеме температура төмендеген кезде жол жабында біртіндеп жиналатын температура кернеулерін модельдейді. Арқалық пен тіректердің тығыз байланысын қамтамасыз ету үшін 30 мН алдын ала жүктеме қолмен қолданылады. Содан кейін BBR бағдарламалық құралы арқылы бір секундқа 980 мН қолдау жүктемесі қолданылады. Содан кейін жүктеме 20 секундтық қалпына келтіру кезеңінде алдын ала жүктеу деңгейіне дейін төмендейді. Арқаға 240 секундта 980 тонна жүк түседі. 240 секундтан кейін сынақ жүктемесі автоматты түрде жойылады және реометрдің компьютерлік бағдарламасы сусымалы қаттылық пен сусылу жылдамдығын есептейді. BBR бағдарламалық құралы қаттылықты 60 секундта есептейді, Superpave спецификациясы 60 секундта сусымалы қаттылық 300 МПа аспауын талап етеді. Сонымен қатар, жаңа технология талаптары бойынша асфальтбетон қоспасы құрамын және тиімді битумды тұтқыр мөлшерлемесі есептеліп, жолтабан ізінің пайда болуы сынағынан өткізілді. EN 12697-22 техникалық құжатқа сәйкес сынақ әр түрлі полимер қоспалары бар әрбір үлгі үшін 60°C дейін алдын ала қыздырылған 20-4000 Доңғалақ Калибрлі Сынақ Машинасында (немесе Гамбург доңғалағы машинасында болады) екі параллельді және екі түрлі әдіспен асфальтбетон қоспасын дайындап жүргізілді. Сынақ машинасы 20000 жүрісі арқылы 10000 циклді жасау бойынша 20 сағаттық тәжірибеге модельденген. Техникалық шарттар талабына сай 3 мм тереңдіктен аспайды қажет етеді. Негізгі ережелері (дәлелденген ғылыми гипотезалар және жаңа білім болып табылатын басқа да тұжырымдар) Ауа температурасының немесе климатологиялық өзгерістердің жол төсемі немесе жабынның температуралық көрсеткіштеріне әсерін, жаңа Суперпэйв технологиясымен есептелді. Жүргізілген зерттеу жұмыстары нәтижесінде, Қазақстанда ұсынылып жүрген жаңа полимерлер топтамасынан SBS, Butonal NS198, Titan 3686 типті полимерлердің отандық битумды тұтқырмен өзара байланысы және араластыру технологиясы әртүрлі қарастырылды. Айналмалы вискозиметр құрылғысы арқылы қоспалы және қоспасыз тұтқырлардың араластыру және нығыздау температураларын анықтау арқылы жол төсемі кезінде қолайлы немесе қолайсыз полимербитумдар анықталды. Мекемелер тарапынан ұсынылған мөлшерлемелердің өтандық битумды тұтқырлармен өзара байланысы мен әрекеттесуі қарастырылап, мемлекеттік техникалық құжат талаптарын орындау немесе орындай алмауы дәстүрлі және жаңа Суперпэйв әдісімен зерттелді. Полимерлердің дұрыс көрсеткіштерге ие бола алатын мөлшерлемесі анықталды. Жаңа Суперпэйв әдісі бойынша әзірленген полимербитумдар мен қоспасыз таза битумды тұтқырлардың PG мәндері анықталды. Асфальтбетон қоспасын жобалаудағы жаңа Суперпэйв технологиясы мен дәстүрлі технология арасында салыстырма жұмыстары жасалып, ерекшеліктер мен артықшылықтар анықталды. Зерттеудің негізгі нәтижелерінің сипаттамасы: Теориялық және эксперименттік зерттеулер негізінде құрылыс пен жөндеудің тиімділігін, сондай-ақ жол жабындарының беріктігін арттыру мақсатында битум - полимерлі байланыстырғыштар негізінде ыстық битумминералды материалдарды салу тәжірибесінде нақты ұтымды материал қолданудың орындылығын негіздеуге бағытталған маңызды ұлттық-шаруашылық маңызы бар ғылыми мәселені шешу орындалды. Әлемдік дәрежеде жол құрылысы саласында асфальтбетонды жабынның беріктік қасиетін арттыруда ең алдымен битумды тұтқырларды әртүрлі қоспалармен, әсіресе полимерлер тобымен модификацияға ұшыратып, әлемдік ғалымдардың тиімді деп таныған мөлшерлемелерін анықтап, бастапқыда 2.5%-4% дейін толық тұтқыр массасынан алынды. Қазақстанның климаттық өзгерістеріне сәйкес, жол жабынына түсіретін температуралық дәреже Шымкент қаласы бойынша соңғы 20 жылдық, яғни 2000-2020 жж. аралығы климаттық өзгерістерді ескере отырып 20 мм тереңдікте жол жабыны температурасы, PG мәні 64-22 есептелді және ұсынылатын битумды тұтқырлардың жол жүктемесі мен жылдамдықтары есебінен міндетті түрде модификацияға ұшырату арқылы тұтқыр қасиеттерін анықтауды талап ететіні анықталды. Полимерлерді асфальт тұтқырымен араластыру технологиясын зерттеу нәтижесінде технологиялар таңдалған полимердің құрамы, көлемі, сыртқы сипаттамаларына тәуелді түрде араластыру температурасы, жылдамдығы және қосу әдістеріне қарай ерекшеленетінін дәлелді. Мысалы, сұйық полимер BTNL үшін тамшылап қосу әдісі қолданылса, ұнтақ тәріздес B+SBS және B+Titan үшін аз-аздан қасықпен қосылды, сондай-ақ қолданылған араластыру құрылғылары да әр түрлі болды. Осы аталған полимерлердің араластырылуы кезінде де өзіндік ерекшеліктері негізіне тоқталатын болсам, эластомерлер үшін полимербитумды тұтқырды дайындау жұмысы және кеткен энергия мен уақытты, пластомерді дайындауға қарағанда көп талап етті. Сонымен қатар, эластомерлер өз кезегінде тұтқырлық дәрежесін тым жоғары көтеретіндіктен, асфальтобетон дайындауда да қиындық туғызатыны белгілі болды. Бұл болжамдар жоғарыдағы айналмалы вискозиметр құрылғысы арқылы орындалған тұтқырлықтың араластыру температурасымен нығыздау температуралары арқылы шешілді. SBS, Butonal NS198, Titan 3686 типті әртүрлі полимерлердің отандық полимерлермен өзара байланысы және араластыру технологиясы арқылы асфальтбетон жабыны үшін қолайлы полимер ретінде, тұтқырлығы бойынша араластыру және нығыздау температурасы 144ºС және 149ºС-ты көрсетіп, қоспасыз битумды тұтқырдың көрсеткіштеріне өте жақын болуымен, еліміздің жылы аймақтарына жолтабан ізінің пайда болуына төзімдісі ретінде Titan 3686 болып анықталды; Butonal NS198 полимері бойынша мекемелер ұсынған 3,5% қосымша қоспасыз жергілікті стандарттар мен нормалар бойынша талаптарды орындамай, ұсынылған мөлшерде тез суып кетуіне және тұтқырлығы бойынша араластыру және нығыздау температурасының 165 ºС-тан жоғары болуына байланысты жол төсемі жұмыстарында қолайғы төмен полимер ретінде танылды. Эластомерлер мен пластомерлерге негізделген полимерлібитумды тұтқыр заттардың өнімділігі зерттелді. Тұтқырлы мұнай битумдарын эластомерлер мен пластомерлердің модификациясы тұтқыр құрылымын түбегейлі өзгертуге мүмкіндік беретіні анықталды. Зерттеу жұмыстарына сәйкес, екі түрлі ену көрсеткіштері бар 70/100 және 100/130, үш түрлі полимерлер SBS, Butonal NS198, Titan 3686, арасында жүргізілген зерттеулердің нәтижелері бойынша екі түрлі ену көрсеткіштері бар үш түрлі полимердің әртүрлі мөлшерлемеде салыстырылды, әрбір полимер екі битум материалында да жақсы нәтиже көрсетті. Олардың арасында полимерлердің жеке-жеке қасиеттерін және битумның тұтқырлық дәрежесіне қарай араластыру процесінен бастап нәтижелеріне дейін айырмашылық болды. Осы нәтижелерге сүйене отырып: полимерлермен араласқан битум қоспасыз битумға қарағанда жоғары температураға төзімді, қаттылығы мен тығыздығы жоғарылаған және төмен температурада барлық полимербитум бірдей нәтиже беретін, бірақ бұл негізгі битумға қарағанда тұтану температурасы жоғары температурада басталатын материал болып табылады. Бұл бастапқы битуммен салыстырғанда дөңгелек ізінің пайда болуы мен әр түрлі сыртқы факторлардың нәтижесінде пайда болатын шаршауға беріктігін үш еседен астам жоғарылауын көрсетті. Битум мен полимерленген битумның сипаттамалары дәстүрлі және жаңа технология бойынша эксперименталды түрде анықталды. Бүгінгі күнге дейін жалпы асфальтбетон өндірісі кезінде ескерілмей ұмыт қалған битумның тотығу үрдісі ескеріліп, таза битум және модификацияланған битумды қысқа және ұзақ мерзімді тотығу үрдісінде эксперименталды түрде сыналды және ұзақ мерзімді перспективада материалдардың мінез-құлқының өзгерісі тексерілді. Битумды байланыстырғыштардың төменгі температуралық қаттылығы мен релаксация өнімділігі ұзақ тотығудан кейін арнайы жаңа BBR жабдығымен зерттелді және нәтижелер бойынша тұтқырлар өндіріс кезіндегі, пайдалану кезіндегі тотығу үрдісін ескеріліп сынақтан өткізілді және полимерлердің үш түрі де төменгі температурға айтарлықтай өзгеріс енгізбеді. Полимерлі және полимерсіз битумды тұтқыр жол жабынының төменгі температурасы -22°C дейін төзімді екендігін анықтады. Бұл факторлар полимерлі модификацияланған битумды байланыстырғыштың таза битумға қарағанда төмен температуралы сынуға қарсы тұру қабілеті анағұрлым өзгермейтінін анықтады. Жаңа Сууперпэйв технологиясына сәйкес DSR әдісімен негізгі және модификацияланған битумдар үшін тұтқырлық пен серпімділік сынақтары да жүргізілді. Модификацияланған битумға сыртқы жүктеме кезінде модификаторлардың әсері мен тұтқырдың мінез-құлқы және құрылымдық-реологиялық көрсеткіштері анықталды. Модификациялаушы полимерлі қоспаларды қолдану материалдардың серпімді қасиеттерінің артуына әкелетіні анықталды, бұл суықтың ығысуға төзімділігін арттыруға және асфальтбетонның қаттылығын төмендетуге мүмкіндік береді. Битумның нақты түрін және жол төсемінің жүктеме кедергісін анықтау үшін DSR жабдығының көмегімен бірнеше кернеулі серпілісті қалпына келтіру (MSCR) сынақтарының нәтижелері эксперименталды түрде анықталды. Нәтижелерге сәйкес, полимерлерді қосу таза битуммен салыстырғанда жүктемелерге төзімділікті айтарлықтай арттырады және таза битумныңда полимербитумның да жолда нақты қанша жүктемеге қасиеттері бар екені анық. Жаңа технология бойынша алынған нәтижелерге сәйкес 70-100 ену көрсеткіші бар битум түрі PG 64-22 V болады, бұл дегеніміз мүмкін жүккөтерімділігі (ESALs)>30M болатын және 20 км/сағ жылдамдыққа төзімді "өте қарқынды қозғалыс" дегенді білдіреді. Сол сияқты, негізінен Қазақстанның солтүстік аймақтарында қолданылатын 100-130 ену битумында PG 58-22 V бар, бұл да "өте қарқынды қозғалыс" дегенді білдіреді, яғни жол жамылғысының температурасы 58 °C дәрежеде және -22 °C төмен температурада ESALS жүккөтерімділігі >30М және <20 км/сағ жылдамдыққа төтеп бере алатындығын көрсетеді. Сонымен қатар, екінші түрлі пенетрация көрсеткіштері 100-130 бар битумды тұтқырлаға үш түрлі полимермен модификацияланған полимербитумдардың да көрсеткішін анықтау барысында B + SBS және B+BTNL эластомерлер класының PG 70-22 H көрсеткені белгілі болды, бұл өз кезегінде жабынның жүккөтерімділігінің 10М< ESALs < 30М аралығында екенін және 20-70 км/сағ жылдамдыққа төтеп бере алатын "қарқынды қозғалысты" дегенді білдірсе, B+Titan пластомері нәтижелері басқа полимерлермен салыстырылғанда тағы бір дәрежеге жоғары температураға төзімділігін PG 76-22 мәнімен қаттылығын көрсетті. Битумды тұтқырлардан басқа Суперпэйв технологиясы бойынша асфальтбетон қоспасы жобасын есептеу қарастырылды. Толтырғыштардың жеке сынақтары мен арнайы Суперпэйв технологиясы бойынша техникалық шарттар ескеріліп, кішігірім жүккөтерімділікте жол жабыны қоспасы жобаланды, оңтайлы битумды тұтқыр мөлшері есептелді. Алынған нәтижелер бойынша графикалық сызбалар жасалып, техникалық шартқа сәйкес сызбада ауа қуысын 4%-ға бағыттап, тиімді тұтқыр мөлшері 5.2% болып анықталды. Анықталған тұтқыр мөлшері арқылы минералды толтырғыштардың арасындағы ауа қуыстары (VMA) мәні 15.18%-ды құрады. Кейіннен толтырғыштардың тұтқырмен араласқаннан кейінгі арасында қалатын ауа қуысының (VFA) мәні 74.5%-ды анықталды және бұл нәтижелер техникалық шарттардың талаптарын орындады. Сондай-ақ, асфальтбетонды қоспаны жобалау кезінде бүгінде қолданылып жүрген дәстүрлі әдістің көптеген мәселелерді қамтымайтыны, Суперпэйв технологиясымен ешқандай қоспасыз салыстырылып, жолтабан тереңдігін анықтау кезінде 16,7%-ға төмен болу арқылы, жөндеу жұмыстары арасындағы уақыттың ұлғаюымен жол төсемінің қызмет ету мерзімін 20-30%-ға дейін артуына ықпал ететіндігі анықталды. Алынған нәтижелердің жаңалығы мен маңыздылығының негіздемесі Теориялық маңыздылығы: Асфальтбетонды жабындарды жобалауда нақты материалдарды таңдауға, жоспарлауға, шешім қабылдауға маңызды жаңа технологияны тану арқылы, еліміздегі қолданыста бар әдістер мен ғылыми техникалық құжаттарға өзгертулер жасалу қажеттігі арқылы ізденіс жұмысының теориялық және практикалық маңызы пайда болды. Университеттер мен ғылыми-зерттеу институттары, жалпы асфальтбетон қоспасын төсеуші, жобалаушы мемлекеттік және жеке мекемелер ағымдағы зерттеудің қорытындылары мен ұсыныстарын жобалар мен зерттеулер жүргізу кезінде пайдалана алады. Ғылыми жаңалық ретінде қорғауға келесідей нәтижелер шығарылды: үш түрлі SBS, Butonal NS198, Titan 3686 полимерленген тұтқырға және таза битумға климаттық факторларының әсерін эксперименттік және теориялық зерттеу нәтижелері арқылы тұтқырлардың PG мәндері; асфальт тұтқырға және асфальтбетон жабынына жаңа Суперпэйв технологиясымен зерттеуге арналған зертханалық сынақтар мен асфальтбетон жабыны құрамын есептеу әдісі. Сонымен қатар, бұл зерттеу асфальтбетонды жабынды жобалауда полимербитумды тұтқырларды дұрыс таңдауда, Суперпэйв технологиясының елімізде қолданылып келе жатқан әдістерден артықшылығы ретінде, аймақтардың климаттық өзгерістері мен көліктік жүктемелердің сипаттамаларының ескеруін, нақты жоспарланған аймақтағы дұрыс жабын қоспасын жоспарлаудың ықтималды пайдалылығын көрсетті; бұл алдыңғы зерттеулерде ескерілмеген аспект. Полимерлерді таңдау және олардың өзіндік қасиеттері мен сипаттамаларына сәйкес жалпылама белгілі битумды тұтқырмен араластыру технологияларының жеке-жеке қарастырылуы, жоспарлануы және ыңғайластырылуы бойынша қарастырылуының аса маңызды рөлге ие екендігі анықталды. Мердігер мекемелер арқылы ұсынылып келген полимерлердің мөлшерлемесі отандық материалдармен байланысында бірден дұрыс көрсеткішке ие болмайтыны белгілі болды. Диссертациялық жұмыс барысында Butonal NS-тің 3,5%-да мемлекеттік ғылыми-техникалық құжаттың талаптарын орындамайтыны анықталды; бұл алдыңғы зерттеулерде жан-жақты қарастырылмаған аспект. Зерттеу нәтижелерінде Шымкент қаласы бойынша асфальтбетон жабыны температурасы есептеліп, Р РК 218-96-2013 мемлекеттік құжатындағы картаға сәйкес есептеулермен айтарлықтай нәтижелер алынып, жаңартылуы қажеттігі анықталды. Ондағы халық саны мен көлік жүйелеріне қарап, қазіргі таңда ұсынылып келген битумды тұтқырдың беріктілігін арттыру үшін міндетті түрде модификациалануы қажет екені белгілі және алынған үш түрлі полимерден Titan 3686 жақсы төзімділік беретіні, жол төсемі үрдісі барысында тұтқырлық деңгейі анықталып жұмыс жасауға қолайлы қоспа ретінде, ал Butonal NS және SBS-тің араластыру және нығыздау температуралары айтарлықтай жоғары болып жол төсемі жұмыстарын жасауда арнай қыздыру деңгейлері жоғары техникаларды қажет екені белгілі болды. Битумды тұтқыр мен оны полимерлермен модификациалау арқылы қасиеттерін нақты тану үшін Суперпэйв технологиясы жақсы мүмкіндік ретінде зерттелді, танылды. Сондай-ақ, асфальтбетонды қоспаны жобалау кезінде бүгінде қолданылып жүрген әдістің көптеген мәселелерді қамтымайтыны, Суперпэйв технологиясымен салыстырылып, жолтабан тереңдігін анықтау кезінде 16,7%-ға төмен болу арқылы, жөндеу жұмыстары арасындағы уақыттың ұлғаюымен жол төсемінің қызмет ету мерзімін 20-30%-ға дейін артуына ықпал ететіндігі анықталды. Отандық битумды тұтқырлардың қоспасыз және полимерлермен модификациаланған тұтқырлардың алғашқы PG мәндері зерттелді, есептелді. Практикалық маңыздылығы: Жұмыстың практикалық маңыздылығы жаңа технология мен аймақтың климаттық жағдайына, көлік жүктемелері және экономикалық факторлары сипатына байланысты физика-механикалық қасиеттерінің қажетті деңгейімен битум-полимерлі байланыстырғыштардың есебінен жол жабындарын салу мен жөндеудің тиімділігін арттыруды қамтамасыз ететін нақты ғылыми ұсыныстар мен техникалық шешімдерді әзірлеу мен енгізу болып табылатын маңызды ұлттық экономикалық маңызы бар ғылыми мәселені шешуде жатыр. Мемлекет бойынша өңірлік құжаттарда жол жабындарын салу және жөндеу, жер үсті өңдеулерін орнату кезінде модификацияланған битум негізінде жол битумоминералды материалдарын қолдану мәселесі туралы ғылыми ұсынымдар мен техникалық шешімдер енгізілген. Битумдар мен битумоминералды қоспаларды полимерлермен модификациялау саласындағы теориялық зерттеулердің нәтижелері, тұтқыр заттар мен олардың негізінде жасалған материалдарға қойылатын талаптар «жол құрылысы материалдары және технологиясы» университет студенттері үшін жол жабындарын салуға арналған конструкциялық материалдар оқу курстары мен пәндерінің құрамына енгізуге ыңғайлы. Ғылымның даму бағыттарына немесе мемлекеттік бағдарламаларға сәйкестігі Жол құрылысы индустриясының негізгі элементі болып табылатын асфальтбетон қоспасы құрамын дұрыс таңдау жол құрылысы кезінде кең таралған және көптеген жобаларының аса маңызды мәселесі болып табылады. Асфальт тұтқырын модификациалау, полимерлерді, өндірістік қалдықтарды қайта эксплуатациалау секілді ғылыми жетістіктерді инфрақұрылымның тұрақты дамуы, ұзақ мерзімді төзімділік, үнемділік және көлік секторындағы инновациялар мақсаттарымен сәйкестендіруді қамтитын көп өлшемді процесс. Асфальтты байланыстырғыштың модификациясы жоғары өнімділік сипаттамалары бар асфальтбетон жабындарын салуда шешуші рөл атқарады, бұл оларға айтарлықтай көлік жүктемелеріне, қолайсыз ауа-райы жағдайларына төтеп беруге және ұзақ уақыт бойы тұрақты беріктік көрсетуге мүмкіндік береді. Асфальтты байланыстырғышты модификациялауға қатысты ғылыми зерттеулер оның өнімділігі мен беріктігін арттыру үшін байланыстырғыштың сипаттамаларын арттыруға бағытталған. Жоғарыда аталған факторларға жарылу, сыну, шаршау, ылғалға төзімділік және тотығуға төтеп беру қабілетін арттыру кіреді. Superpave (Superior Performing Asphalt Pavements) жүйесі асфальтты байланыстырғышты модификациялау мақсаттарын қолдайтын маңызды технология болып табылады. Superpave технологиясы - серпімді және ұзақ мерзімді қызметі бар жабындарды өндіру үшін толтырғыштардың, асфальт байланыстырғыштардың және қоспалардың сипаттамаларын ескеретін асфальт қоспаларын жобалаудың біртұтас әдісі. Жоғары сапалы асфальт қоспаларын жасау заманауи сынақ әдістерін, өнімділікке негізделген талаптарды және сапаны бақылау процедураларын біріктіру арқылы қамтамасыз етіледі. Асфальт жабындарының өнімділікке негізделген стандарттарының маңыздылығы мемлекеттік бастамаларда жиі айтылады. Асфальт байланыстырғыштар мен қоспаларды сынау әдістемесін және өнімділік стандарттарын әзірлеу, ғылым бұл процесте шешуші рөл атқарады. Бұл өзгертілген байланыстырғыш заттардың реологиялық қасиеттерін, қаттылығын, шаршауға төзімділігін және басқа сипаттамаларын бағалауды, олардың көрсетілген өнімділік критерийлеріне сәйкестігін тексеруді қамтиды. Тұрақтылық пен қоршаған ортаға әсерге баса назар аудару қазіргі заманғы үкімет қызметінің маңызды аспектісі болды. Ғылым саласы асфальтты байланыстырғышты өзгертудің экологиялық тұрақты әдістерін жасауда маңызды рөл атқарады. Бұл әдістерге қайта өңделген материалдарды, био негізіндегі модификаторларды, жылы аралас асфальт технологияларын пайдалану және бүкіл өндіріс процесінде энергия шығынын азайту кіреді. Сондай-ақ, асфальтты байланыстырғышты түрлендірудің ғылымға негізделген әдістемелерінің мақсаты жол жабындарының ұзақ мерзімді беріктігін жақсарту және бір уақытта экономикалық тиімділікті арттыру болып табылады. Зерттеу әртүрлі модификаторлардың, қоспалардың және аралас конструкциялардың жабындардың ұзақ мерзімді жұмысына әсерін зерттеуді қамтиды. Төзімділікті арттыру арқылы мемлекеттік бастамалар техникалық қызмет көрсету және қалпына келтіру шығындарын азайтуға мүмкіндік береді, демек, экономикалық тұрғыдан тиімдірек инфрақұрылымдық шешімдерге әкеледі. Және ғылыми-зерттеу институттарының, салалық мүдделі тараптардың және мемлекеттік органдардың ынтымақтастығы серпінді технологиялар мен озық тәжірибелерді мемлекеттік бағдарламаларға енгізуге мүмкіндік береді, осылайша инновациялар мен технологиялар трансфертіне ықпал етеді. Бұл зерттеудің ауқымы жаңа байланыстырғыш модификаторларын, өнімділікті бағалау әдістерін, жабындарды жобалау әдістемелерін және жоғары өнімді жабындар контекстінде асфальт байланыстырғышты модификациялау тиімділігін арттыруға бағытталған құрылыс әдістемелерін зерттеуді қамтиды. Инженерлерді, мердігерлерді және көлік саласындағы мамандарды оқыту мен оқытуға ресурстарды қарастыру мемлекеттік бағдарламаларда кең таралған тәжірибе болып табылады. Ғылыми ақпаратты тарату мүдделі тараптардың асфальтты байланыстырғышты түрлендірудің, Superpave технологиясының және өнімділігі жоғары асфальт жабындарын салу мен күтіп ұстаудың оңтайлы стратегияларының іргелі тұжырымдамаларын түсінуін жеңілдету үшін өте маңызды бағыт болып табылады. Докторанттың әрбір жарияланымды дайындауға қосқан үлесінің сипаттамасы жазылады: 1 – Scopus дерекқорында Сitescore бойынша кемінде 25 (жиырма бес) процентиль көрсеткіші бар халықаралық рецензияланатын ғылыми журналдардағы мақалалар: The Polymer Effects on Bitumen Performance Properties in Kazakhstan / Kosparmakova Samal, Murat Guler, Bazarbayev Daniyar, Kaliyeva Zhanar, & Kozhas Aigul // International Journal of GEOMATE. — 2022. — Vol.23, Issue 100, pp.34-43 ISSN: 2186-2982 (P), 2186-2990 (O), Japan, https://doi.org/10.21660/2022.100.3646; CiteScore: 1.7, Процентиль: 39%. 4 – Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету Комитеті ұсынған рецензияланатын ғылыми басылымдардағы мақалалар: An Advanced Method For The Development of Highly reliable Asphalt / Kosparmakova S.A., Shashpan Zh.A., Guler M.,. // Complex Use of Mineral Resources; Volume 326, No. 3, 2023; P. 29-38; DOI: https://doi.org/10.31643/2023/6445.27 A Study of Superpave Design Gyrations for High Traffic Surface Mixtures / Kosparmakova S.A., Azlan M.N., Fischer D.E. // Complex Use of Mineral Resources; Volume 327, No. 4, 2023; P. 41-49; DOI: https://doi.org/10.31643/2023/6445.38 The Effect of Aggregate Gradation on Asphalt Concrete Properties / Kosparmakova S.A., Shashpan Zh.A., Guler M. // Complex Use of Mineral Resources; Volume 328, No. 1, 2024; P. 33-41; DOI: https://doi.org/10.31643/2024/6445.04 Investigating the Superpave Mixture Design Approach for Hot-Mix Asphalt in Kazakhstan / Kosparmakova S.A., Shashpan Zh.A., Bazarbayev D.O. // Вестник ЕНУ им. Л.Н.Гумилева, Серия Технические науки и технологии», Астана, Vol.143, No.2, 2023 г.; C. 62-71; DOI: doi.org/10.32523/2616-7263-2023-143-2-62-71 1– басқа ғылыми басылымдардағы мақалалар: Properties of modified bitumen in road construction / Kosparmakova S.A., Zh.Shakhmov, A.Zhumagulova, A.Kozhahmet, J. Kabdrashit // Technobius, e-ISSN 2789-7338; Volume 3, No. 2, 2023; С. 33-40; https://doi.org/10.54355/tbus/3.2.2023.0040 2024 жылы баяндама 29 акпанда ЕҰУ сәулет-құрылыс факультетінің "Өнеркәсіптік және азаматтық құрылыс технологиясы" кафедрасының кеңейтілген отырысында ұсынылды, Астана қ., Қазақстан. Жұмыстың құрылымы мен көлемі Диссертациялық жұмыс 142 беттен, яғни кіріспеден, төрт тараудан, қорытынды және 187 атаудан тұратын пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қарастырылған, сондай-ақ, 44 суреттен, 35 кестеден және 27 есептік формаулалардан тұрады. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 1. Бурханбайулы Т.Б., Александровна С.Е. Районирование территории Казахстана по глубине промерзания автомобильной дороги: 2 (49) // Вестник Томского Государственного Архитектурно-Строительного Университета. Россия, Томск: Государственное образовательное учреждение высшего профессионального образования «Томский государственный архитектурно-строительный университет», 2015. № 2 (49). P. 153–165. 2. Kosparmakova S.A., Shashpan Z.A., Guler M. An advanced method for the development of highly reliable asphalt concrete mixture: 3 // Kompleks. Ispolzovanie Miner. Syra Complex Use Miner. Resour. 2023. Vol. 326, № 3. P. 41–49. 3. Airey G.D. Rheological properties of styrene butadiene styrene polymer modified road bitumens☆ // Fuel. 2003. Vol. 82, № 14. P. 1709–1719. 4. Samal K. et al. THE POLYMER EFFECTS ON BITUMEN PERFORMANCE PROPERTIES IN KAZAKHSTAN | GEOMATE Journal [Electronic resource]. URL: https://geomatejournal.com/geomate/article/view/3646 (accessed: 21.11.2023). 5. Teltayev B.B., Aitbayev K.A. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ. 2015. 6. Komaragiri S. et al. Using the Dynamic Shear Rheometer for Low-Temperature Grading of Asphalt Binders // J. Test. Eval. 2022. Vol. 50. P. 20210277. 7. Pouranian M.R., Haddock J.E. A new framework for understanding aggregate structure in asphalt mixtures // Int. J. Pavement Eng. Taylor & Francis, 2021. Vol. 22, № 9. P. 1090–1106. 8. Superpave: Performance by Design. 9. Zeiada W. et al. Review of the Superpave performance grading system and recent developments in the performance-based test methods for asphalt binder characterization // Constr. Build. Mater. 2022. Vol. 319. P. 126063. 10. Zumrawi M.M.E., Edrees S.A.S. Comparison of Marshall and Superpave Asphalt Design Methods for Sudan Pavement Mixes. Vol. 2, № 1. 11. An Alternative Experimental Method for Measuring the Low Temperature Rheological Properties of Asphalt Binder by Using 4mm Parallel Plates on Dynamic Shear Rheometer - Di Wang, Augusto Cannone Falchetto, Alexander Alisov, Johannes Schrader, Chiara Riccardi, Michael P. Wistuba, 2019 [Electronic resource]. URL: https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0361198119834912 (accessed: 23.11.2023). 12. Büchner J. et al. Development and application of asphalt binder relaxation test in different dynamic shear rheometers // Constr. Build. Mater. 2023. Vol. 364. P. 129929. . . . 184. Yan Y. et al. Cracking performance characterisation of asphalt mixtures containing reclaimed asphalt pavement with hybrid binder // Road Mater. Pavement Des. Taylor & Francis, 2019. Vol. 20, № 2. P. 347–366. 185. Lee S.-J. et al. Short-term aging characterization of asphalt binders using gel permeation chromatography and selected Superpave binder tests // Constr. Build. Mater. 2008. Vol. 22, № 11. P. 2220–2227. 186. Xiao F. et al. Feasibility of Superpave gyratory compaction of rubberized asphalt concrete mixtures containing reclaimed asphalt pavement // Constr. Build. Mater. 2012. Vol. 27, № 1. P. 432–438. 187. Nicholls J.C. Asphalt Surfacings. CRC Press, 1998. 662 p.
Зерттеулерді этикалық бағалау жөніндегі комиссияның қорытындысы